خرداد سال ۸۸ در عصری بهاری با مادرم به سینما سعدی شیراز رفتم. فیلم دربارۀ الی در حال اکران بود. من به همراه مادرم برای اولین بار این فیلم را روی پرده دیدم. فیلم از همان اول مرا با خود همراه کرد. نحوۀ روایت اصغر فرهادی برای منی که تازه ۱۹ سال بیشتر نداشتم و خیلی با سینما آشنا نبودم جذاب بود. فیلم را تا پایان دیدم و از لحظه لحظه‌اش لذت بردم. اما از همان اول فیلم ابهام‌ها شروع شدند. هر لحظه که از فیلم می‌گذشت ابهامی بعد از ابهامی مرا با خود همراه می‌کرد. سوالات زیادی در ذهن من شکل گرفته بود. برای مثال قبل از اینکه به صحنه‌ای برسد که پلیس دربارۀ نام الی می‌پرسد یادم هست که در ذهنم این سوال به وجود آمد. نام کامل الی چیست؟ چون معمولا از نام‌های کوچک شده خیلی استقبال نمی‌کنم این اولین ابهامی در فیلم بود که برای من ایجاد سوال کرده بود.
ابهام چیست؟
ابهام در اثرهای هنری و ادبی نوعی از عدم قطعیت را ایجاد می‌کند. با تکنیک ابهام می‌توان انتقال درست و کامل مفاهیم را به تعویق انداخت یا به کل خللی در آن ایجاد کرد. نویسندگان با استفاده از این تکنیک اثری چند لایه می‌سازند. این مهارت یکی از مهارت‌های است که نویسنده بعد از ممارست طولانی در نوشتن می‌تواند آن را کسب نماید. از این راه مخاطب را تا پایان خواندن کتاب یا تماشای فیلم با خود همراه می‌کند. البته ابهام در صورت دارا بودن ویژگی‌هایی مثل تودرتو بودن معانی، ایجاد کوری برای خواننده یا بینندۀ اثر، تأویل پذیری و داشتن معانی متعدد، ایجاد درگیری در مخاطب بین معانی فیلم با معانی موجود در ذهن او، و ایجاد سردرگمی برای مخاطب ابهامی هنری است.
ابهام در فیلمنامه دربارۀ الی
ابهام در فیلمنامه دربارۀ الی اصغر فرهادی خیلی خودش را به رخ بیننده می کشد. برای افراد دائما سوال ایجاد می‌کند و آنها را بدون جواب رها می‌کند. درگیری بین سنت و مدرنیته در جامعه را در ابتدای فیلم به خوبی نمایش می‌دهد. مخاطب را با این درگیری همراه می‌کند. پایۀ اندیشۀ فکری مخاطب را هدف می‌گیرد. در ابتدا جمع دوستان با بگو و بخند و رقص و ترانه و بازی همراه است. الی کمی در این جمع حس معذب بودن دارد. با صحنۀ نجات پسر یکی از همسفران حواس مخاطب را از الی پرت می‌کند و کوری برای مخاطب ایجاد می‌نماید. مخاطبی که تا چند دقیقۀ پیش الی را در کنار بچه‌ها در حال هوا کردن بادبادک می‌بیند در صحنۀ نجات خبری از الی نمی‌یابد. از طرفی بعد از اینکه همراهان الی متوجه نبود او می‌شوند تازه سردرگمی اصلی ایجاد می‌شود. یعنی الی برگشته است یا در دریا غرق شده است. سردرگمی که مخاطب را تا مشخص شدن نتیجۀ آن با خود همراه می‌کند. البته سردرگمی تا پایان فیلم مخاطب را می‌کشاند. اصغر فرهادی هنرمندانه بعد از برطرف کردن هر تعلیقی، تعلیقی جدید ایجاد می‌کند.
این فیلم به نوعی تقابل بین روابط دوستانه و روابط بین زوجین در طبقه نسبتا مرفه جامعه را بازگو می‌کند. روابط دوستانه‌ای که بسیار صمیمانه است. سپیده به دنبال معرفی دختری به احمد می‌باشد. احمدی که قبلا در آلمان زن آلمانی خودش را طلاق داده است. احمد دغدغه‌های سپیده را تا حدی درک می‌کند. اما در مقابل، همسر سپیده دائم با سپیده درگیر می‌شود. مرد سالاری امیر در این فیلم موج می‌زند. او به جای آنکه همسرش را بفهمد دائما او را مقصر می‌داند و او را بازخواست می‌کند.
فرق بین ابهام و تعلیق
تعلیق یک عنصر داستانی است. کمک به همراهی مخاطب با اثر می‌کند. اما ابهام یکی از تکنیک‌های خلق تعلیق در اثر می‌باشد. یکی از هنرمندانه‌ترین تعلیق‌ها در آثار ادبی همان ایجاد ابهام برای بیننده است.
تمرینی برای ایجاد ابهام در فیلمنامه شخصی خود
فیلمنامه یا داستان‌های دارای ابهام را بخوانید. چند باری آن را مطالعه کنید. از روی متن آن بنویسید. چگونگی ایجاد ابهام را در آن بررسی و تحلیل نمایید.